Vị thuốc ngưu tất có tác dụng trị bệnh gì? Cách dùng hiệu quả

Sách cổ có nói sở dĩ có tên ngưu tất là do vị thuốc này giống đầu gối con trâu (ngưu là trâu còn tất là đầu gối). Đây là một loại thảo dược sống rất lâu năm, phần dùng làm thuốc là rễ. Vậy vị thuốc ngưu tất có tác dụng trị bệnh gì? Cách dùng như thế nào hiệu quả, mời tham khảo trong bài viết sau.

Tổng quan về Ngưu Tất

Vị thuốc Ngưu tất là gì?

Ngưu tất tên khoa học là Achyranthes bidentata Blume thuộc họ Dền (Amaranthaceae). Ngoài ra còn có tên khác là hoài ngưu tất, bách bội, xuyên ngưu tất, ngưu tịch. Theo y học cổ truyền thì ngưu tất có vị chua, đắng và tính bình (ôn) đi vào hai kinh can và thận.

Đặc điểm cây Ngưu tất

Cây Ngưu tất là loại cây cỏ có thân mảnh hơi vuông, cao khoảng 1m, có cây cao tới 2m, đốt ở thân cây phình như đầu gối con trâu. Phần lá mọc đối, cuống dài từ 5-12cm và rộng từ 2-4cm, lá có đầu nhọn hình trứng, mép lượn sóng. 

Phần hoa thì mọc đầu cành hoặc xen kẽ phần lá, rất dễ bám vào áo quần. Củ rễ Ngưu tất có hình trụ dài từ 20-30cm với đường kính từ 0,5 – 1cm. Rễ nhỏ, cong, nhỏ dần từ phần cổ rễ đến chóp rễ. Phần quả nang, hạt hình trứng dài.

Bộ phận dùng làm thuốc

Bộ phận được dùng làm thuốc của cây Ngưu tất là rễ. Rễ sẽ được thu hoạch vào mùa đông, thời điểm mà thân lá đã khô héo. Khi lấy rễ, người ta đào cây lên, cắt bỏ phần trên cổ rễ và các rễ con, lấy rễ đem rửa sạch rồi phơi khô, sau đó bó thành từng bó nhỏ phơi khô tiếp cho đến khi nào da nhăn lại, đem lăn xông vài lần và phơi khô. Thành phẩm cuối cùng là ngưu tất có vị hơi ngọt, mùi đặc trưng và màu vàng tro.

Thành phần hoá học của Ngưu tất

Thành phần hoá học trong Ngưu tất bao gồm các chất: saponin, ecdysteron, polysaccharid, inokosteron, coumarin, alkaloid, sterol, muối kali, polypeptide khi thuỷ phân sẽ thành axit oleanic C30H48O3, rhamnoza, galactoza và glucoza.

Ngưu tất còn có các hợp chất phytochemical hoạt động gồm: saponin, glycoside axit oleanolic, ecdysteron, flavonoid và ketosteroid. Ngoài ra còn có quercetin, berberine, baicalein đều là những hợp chất có trong Ngưu tất.

Công dụng của Ngưu tất cho sức khỏe 

Theo Đông y, Ngưu tất có các công dụng bao gồm:

• Thông huyết mạch, giải nhiệt, làm tan máu ứ đọng, sưng tấy, tiêu ung thũng.
• Chữa đau bụng, bí đái, đái ra máu, thương tích do ngã.
• Chữa cho phụ nữ bị tắc kinh, sót, đẻ khó, đẻ xong máu hôi không ra, hoa mắt.
• Ngâm với rượu có tác dụng bổ Can Thận, mạnh gân cốt.
• Chữa đau lưng, mỏi gối, đau nhức xương, chân tay tê bại co quắp.

Theo Y học hiện đại thì Ngưu tất có các tác dụng cho sức khỏe gồm:

• Chống loãng xương: ngưu tất giúp ức chế tế bào huỷ xương và kích hoạt hình thành xương, ngăn được viêm chỏm xương đùi do steroid, giảm thoái hoá xương.
• Chống viêm, hạ sốt, ngừa đau bụng: là nhờ hợp chất saponin trong Ngưu tất.
• Bảo vệ thần kinh, dưỡng thần kinh.
• Chống hình thành khối u
• Hạ cholesterol máu, hạ huyết áp tạm thời (thử nghiệm trên động vật hoang dã đã được gây mê).
• Ức chế sự co bóp của tá tràng, lợi tiểu.
• Ở chuột bạch: ngưu tất làm giảm sức căng ở tử cung. Làm co bóp tử cung của mèo, thỏ đang mang thai.

Cách sử dụng Ngưu tất hiệu quả 

Liều dùng Ngưu tất: mỗi ngày dùng từ 6-12g dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu. 

Ngưu tất dùng dạng sống: rễ được rửa sạch, để ráo, cắt mỏng và đem sấy khô là có thể sử dụng được.

Ngưu tất dùng chín: đem tẩm rượu hoặc muối, sấy khô là dùng được.

Ngưu tất đem ngâm rượu

• Rượu ngưu tất địa hoàng: dùng 250g ngưu tất, 250g địa hoàng, 1 lít rượu trắng. Cho tất cả vào bình và ngâm trong 2 tuần. Dùng mỗi ngày 20ml, ngày 2 lần. Dùng cho người bị tụ huyết, đau thắt lưng, đầu gối phù nề, vô lực, đầu ngón chân lạnh buốt.
• Rượu ngưu tất mộc qua: dùng 50g ngưu tất, 50g mộc qua và 500ml rượu trắng đem ngâm trong 2 tuần. Uống ngày 20ml một lần vào buổi tối. Dùng cho người bị dính ruột sau khi mổ.
• Rượu ngưu tất nhân sâm: dùng 20g ngưu tất, 20g hoàng kỳ, 15g nhục quế, 20g nhân sâm, 20g xuyên khung, 15g sinh địa, 20g ba kích thiên, 25g nhục thung dung, 20g sơn du nhục, 20g ngũ vị tử, 25g ngũ gia bì, 10g hải phong đằng, 15g xuyên tiêu, 20g chế phụ tử, 25g gừng tươi, 25g phòng phong. Tất cả đen giã nhỏ và ngâm với 15 lít rượu trắng. Ngày dùng 1-2 lần, lần 15-20ml. Dùng cho người bị đau chân, đau lưng, ngón tay và chân lạnh, đại tiện lỏng, liệt dương, xuất tinh sớm.
• Rượu ngưu tất đậu đen: 95g ngưu tất, 95g sinh địa hoàng và 95g đậu đen. Ngưu tất, sinh địa nghiền nát, đậu đen rang chín rồi trộn đều lại, đem hấp chín, lấy vải bọc lại và ngâm chung với 1,5 lít rượu trắng. Uống trước bữa ăn, ngày 2 lần lần 15-30ml. Dùng cho người bị đau lưng mỏi gối, khớp xương chân tay co quắp, họng rát, miệng khô khốc, phong thấp tê đau.

Một số bài thuốc đông y từ ngưu tất trị bệnh 

Dưới đây là một số bài thuốc từ ngưu tất với từng công dụng trị bệnh:

• Bài thuốc trị chứng bốc hỏa, đau đầu, chóng mặt, ù tai, đau mắt, cao huyết áp, khó ngủ, rút gân, táo bón, co giật: dùng 30g ngưu tất, 20g thảo quyết minh sao, 15g tần giao đem sắc uống.
• Bài thuốc chữa sởi có viêm họng: dùng 20g ngưu tất và 10g cam thảo sắc uống hàng ngày.
• Bài thuốc trị chảy máu dạ con: 30g ngưu tất sắc làm 2 lần, lấy nước lần 1 và 2 trộn chung chia uống 2 lần mỗi ngày.
• Bài thuốc trị bí tiểu ở người lớn tuổi: dùng 12g mỗi vị: ngưu tất, thục địa, hoài sơn, xa tiền tử, 8g mỗi vị: trạch tả, phục linh, phụ tử chế, đan bì, sơn thù và 4g nhục quế. Đem tất cả thái nhỏ và sắc với 400ml nước đến khi còn 100ml, chia thành 2 phần uống trong ngày.
• Bài thuốc trị đau bụng kinh, bế kinh: dùng 12g ngưu tất, 8g tạo giác thích, 8g hương phụ, 16g ích mẫu, 8g uất kim, 8g đào nhân. Tất cả đem sắc uống ngày 1 thang sau kỳ kinh khoảng 1 tuần, mỗi thang sắc làm 2 lần, sau 2 lần sắc thì gộp chung phần nước lại chia làm 3 phần để uống trước mỗi bữa ăn. Nên dùng theo liệu trình 14 ngày liên tiếp.
• Bài thuốc trị rong kinh: dùng 12g ngưu tất, 8g phục linh, 8g trần bì, 8g hương phụ, 12g bạch truật, 8g bán hạ đem sắc uống 1 thang mỗi ngày, uống liên tiếp 2-3 tuần.
• Bài thuốc trị phong hàn tê thấp, đau khớp, viêm khớp, đau lưng mỏi gối: dùng 20g cây ngưu tất khô cả thân và lá, 100g gạo lứt đem nấu thành cháo. Ngày ăn 2-3 lần khi còn nóng, ăn trong 10 ngày.
• Bài thuốc trị bại liệt, phong thấp, xơ vữa thành mạch: dùng 40-60g ngưu tất nấu nước uống trong ngày.
• Bài thuốc trị tụ máu, ứ máu do bị thương, tay chân nhức mỏi: dùng 100g ngưu tất, 30g tỏi đỏ, 50g huyết giác đem ngâm rượu và uống ít nhất 30 ngày, ngày uống 2 lần, lần 10-15ml liên tục trong 10 ngày.
• Bài thuốc trị đau đầu, rối loạn tiền đình, đêm khó ngủ, thừa cân, khó đi đại tiện: dùng 30g ngưu tất và 20g hạt muồng đem sắc lấy nước đặc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc trị cholesterol máu cao: dùng 12g ngưu tất đem thái lát mỏng, hãm với nước nóng uống.
• Bài thuốc trị cao huyết áp, nhồi máu cơ tim: dùng 5g ngưu tất, 10 cây thành ngạnh sắc thành 3 bát nước đun tới khi còn 1 bát, uống phần nước trước khi ăn 30 phút, uống trong 60 ngày liên tục, nghỉ 3 ngày rồi chuyển sang đợt tiếp nếu chưa hết bệnh.
• Bài thuốc trị quai bị: dùng cây ngưu tất tươi đem giã lấy nước uống và súc miệng. Phần bã thì đắp vào nơi bị sưng do quai bị.
• Bài thuốc hạ sốt: dùng 30g ngưu tất và 30g đơn buốt sắc thành nước chia làm 2-3 lần uống, ngày 1 thang.
• Bài thuốc trị viêm mũi dị ứng gây sổ mũi: dùng 30g ngưu tất, lá diễn và đơn buốt đem sắc với 400ml nước đến khi còn 100ml. Gạn lấy nước uống khi còn ấm, uống trong 10 ngày liên tục.
• Bài thuốc trị viêm nhiễm ở gan, bàng quang, thận: dùng 15g mỗi vị: ngưu tất, sinh địa, rễ cỏ tranh, mã đề, cơ tháp bút, mộc thông đem sắc lấy nước pha với 15g bột hoạt thạch, chia làm 3 lần uống trong ngày.
• Bài thuốc trị rối loạn kinh nguyệt, huyết hư: dùng 20g ngưu tất, 16g mỗi vị: ích mẫu, nghệ xanh, cỏ cú và 30g rễ gai đem sắc thành thang, chia làm 3 lần uống. Sắc uống liên tục trong 10 ngày, lưu ý phụ nữ có thai tuyệt đối không dùng.
• Bài thuốc trị suy thận, phù thũng: dùng 30g mỗi vị: ngưu tất, cây mã đề, cỏ mực, cúc bách nhật đem sắc thành thang uống, dùng liên tục trong 7-10 ngày.
• Bài thuốc chữa viêm cầu thận, viêm gan do virus, vàng da, nhiễm trùng bàng quang hoặc tiểu ra máu: dùng 15g mỗi vị: ngưu tất, lá móng tay, mộc thông, rễ cỏ tranh, mã đề, hồng sâm, huyết dụ đêm sắc thành thang uống 3 lần trong ngày.

Những người không nên dùng Ngưu tất 

• Phụ nữ đang mang thai, phụ nữ hay bị ra nhiều máu trong lúc hành kinh hoặc phụ nữ bị băng huyết tuyệt đối không nên dùng ngưu tất.
• Phái nam bị di tinh, mộng tinh hoặc hoạt tinh dùng ngưu tất bệnh sẽ nặng thêm.
• Người bị tiêu chảy do tỳ hư không dùng ngưu tất.

Một số lưu ý khi sử dụng Ngưu tất

• Ngưu tất sẽ kỵ với thịt trâu, không dùng thực phẩm này khi đang dùng ngưu tất điều trị bệnh.
• Không kết hợp ngưu tất với: qui giáp, huỳnh hỏa, bạch tiên, lục anh.
• Trên đây là ngưu tất vị thuốc bắc, khác với loại ngưu tất nam hay còn gọi là cây cỏ xước. Cả hai đều có công dụng như nhau, nhưng ngưu tất sẽ tác dụng mạnh hơn. Liều dùng ngưu tất cần 6-12g/ngày còn cỏ xước là tới 12-40g/ngày.
• Nên bảo quản ngưu tất ở nơi thoáng mát, khô ráo, tránh mối mọt.

Điểm qua giá bán của Ngưu tất trên thị trường 

Hiện nay, giá bán Ngưu tất trên thị trường cho loại ngưu tất khô gói 1kg là 200.000 – 450.000đ tuỳ loại. Giá của ngưu tất nam (rễ cỏ xước) khô là: 190.000 – 240.000đ gói 1kg. Lưu ý khi mua Ngưu tất còn chọn địa chỉ uy tín, chất lượng để mua.

Trên đây là tất cả thông tin về vị thuốc Ngưu tất với nhiều công dụng và cách dùng cho từng loại bệnh mà Vivita cung cấp đến người đọc. Cần nắm rõ thông tin và hiểu rõ trước khi dùng Ngưu tất điều trị bệnh. Chúc mọi người nhiều sức khoẻ.